Gà Tè, hay có tên gọi khác là Gà Lùn là giống gà quý, gà cổ xưa của người Việt cổ. Hiện tại giống gà này rất quý không chỉ về giống, giá trị dinh dưỡng vốn có, gà tè còn mang cả yếu tố văn hóa người Việt cổ, giống gà này rất cần được bảo tồn và phát triển.
Gà Tè, hay có tên gọi khác là Gà Lùn là giống gà quý, gà cổ xưa của người Việt cổ. Hiện tại giống gà này rất quý không chỉ về giống, giá trị dinh dưỡng vốn có, gà tè còn mang cả yếu tố văn hóa người Việt cổ, giống gà này rất cần được bảo tồn và phát triển.
Hình ảnh: Gà Tè trống & Gà Tè mái (thuộc loại chân rất ngắn, xương nhỏ, thịt nhiều, đặc biệt thơm ngon)
Nguồn gốc: Là giống gà cổ xưa của người Việt Nam, cùng niên đại với gà cựa (gà 9 cựa) trong truyền thuyết Sơn Tinh - Thủy Tinh. Tên gọi là gà tè bởi theo tiếng dân tộc địa phương (thấp lè tè) theo hình dáng của chúng, đẻ sai trứng đẻ tè tè tức đẻ nhiều. Do vậy gà có tên rất quen nhưng cũng rất lạ này là gà tè.
Phân bố: Rải rác tại nhiều các tỉnh miền núi phía Bắc: Phú Thọ, Hòa Bình, Thanh Hóa, Tuyên Quang, Yên Bái, Hà Tây cũ, Hà Nội
Hình thái:
- Đặc điểm nổi bật: Ngoại hình đặc trưng là chân thấp lè tè, dáng đi lạch bạch, quản chân (phần xương) rất ngắn chỉ khoảng từ 5 - 7 cm.
- Màu lông: Là loại đa sắc như vàng rơm, vàng đất, hoa mơ, tía mận, nâu đậm, nâu nhạt... ở các cá thể gà mái. Còn ở gà trống cũng là dạng đa sắc nhiều màu, đặc trưng có điểm xuyến ánh biếc ở đuôi, cánh, và phần vai cánh. Mào thuộc mào đơn (dạng mào cờ cổ) với đặc trưng rất riêng có 5 răng cưa màu đỏ tươi, dạng mào tích và mào nụ cũng có nhưng số lượng ít.
- Khối lượng: Gà mới nở nặng khoảng 25 gam/con. Gà tè thuộc dòng gà khai thác trung & dài ngày, khoảng 6 tháng tuổi con trống nặng 1.6 kg, con mái năng 1.3 kg.
Năng suất, sản phẩm:
- Gà Tè bắt đầu đẻ từ lúc 120 - 150 ngày tuổi, nếu nuôi thả tự nhiên gà sẽ đẻ 3 - 4 lần/năm. Mỗi lần đẻ từ 15 - 18 quả. Thuộc loại gà mắn đẻ và tiêu tốn ít thức ăn. Khối lượng trứng 48 - 48 gam/quả.
Tập quán chọn giống:
Trước đây, bà con nông dân thường nuôi nhỏ lẻ cải thiện bữa ăn trong gia đình. Theo kinh nghiệm, bà con thường chọn những con gà mái chân ngắn, dáng lùn, đít xệ, lưng nở... để làm giống sinh sản bởi đẻ nhiều trứng hơn các cá thể khác, tỷ lệ ấp nở cao hơn, nuôi con khéo léo...
Tình trạng bảo tồn giống gà tè hiện nay:
Vì công tác tổ chức bảo tồn giống chưa được quan tâm thích đáng, việc lai tạo giống hiện nay trong dân tự phát và theo kinh nghiệm là chủ yếu, chưa theo sự hướng dẫn của khoa học kỹ thuật tạo giống... Do vậy, giống gà tè thuần chủng trước kia theo thời gian bị lai tạp với nhiều giống gà khác nhau, số gà tè thuần chủng còn rất ít. Trong kế hoạch xây dựng và thực hiện chương trình: Bảo tồn các giống gà quý thuần Việt giai đoạn 2015 - 2020 của Trung tâm Bảo tồn & Phát triển Vật nuôi Quý hiếm Hatthocvang Vietnam. Hatthocvang Vietnam sẽ có chương trình hành động cùng phối hợp với Trung Tâm Bảo tồn Thực Nghiệm Viện Chăn Nuôi Quốc Gia nhằm khôi phục và nhân rộng giống gà quý này.
Giá trị kinh tế, chất lượng:
Thịt gà tè rất ngon, thuộc loại gà nhỏ xương, thịt nhiều, thơm ngậy... vị ngon rất khó mô tả, chỉ khi ăn thử mới thực sự đánh giá về cảm nhận. Trọng lượng gà tè to vừa phải rất phù hợp bữa ăn gia đình của người Việt. Đặc biệt, nếu gà tè nuôi thả tự nhiên sẽ ngon lên bội phần, thịt gà tè được sếp hạng thuộc dòng đặc sản hiếm có khó tìm, gà tè giống (đặc biệt giống thuần chủng) hiện nay Hatthocvang Vietnam chưa có để bán, trong khi người chăn nuôi trên cả nước liên tục hỏi mua, săn tìm.
Theo tìm hiểu thông tin trên thị trường, giá trị kinh tế gà tè thương phẩm khoảng ước tính 500 - 700.000 VND/kg, phải đặt hàng trước cả tháng. Gà tè mới nở có giá không dưới 150.000 VND/con gà giống. Nhưng thực tế hiện nay gà giống và gà thương phẩm cung không đủ cầu.
Biên Tập: Lương Nguyễn Tiến - GĐ Kỹ Thuật chăn nuôi Hatthocvang Vietnam.